Tajemnica zniknięcia Paratetydy rozwikłana. Czemu starożytne megajezioro wyschło?

Megajezioro Paratetyda, zwane też Morzem Sarmackim to największe jezioro, jakie kiedykolwiek istniało na Ziemi. Naukowcy szacują, że było w nim 10 razy więcej wody, niż we wszystkich obecnie istniejących jeziorach. Jak to możliwe, że zniknęło i czy ten sam los czeka też inne jeziora?
Tajemnica zniknięcia Paratetydy rozwikłana. Czemu starożytne megajezioro wyschło?

Około 10 milionów lat temu Paratetyda obejmowała obszar większy niż dzisiejsze Morze Śródziemne. Na współczesnej mapie wody tego jeziora rozciągałyby się od włoskich Alp po Kazachstan w Azji Środkowej. Ekosystem Paratetydy był wyjątkowy i obejmował setki gatunków zwierząt – od mięczaków i skorupiaków, po małe wieloryby i delfiny, które ewoluowały, aby dostosować się do słodkowodnego środowiska.

Choć po prehistorycznym jeziorze dziś pozostało jedynie wspomnienie, to naukowcy z Uniwersytetu w Utrechcie w Holandii postanowili zbadać jego burzliwą przeszłość. Sprawdzili, co doprowadziło do spadku poziomu wód i wymarcia większości żyjących w nich zwierząt.

Sugerowane położenie megajeziora Peretetyda / (Utrecht University)

Największa susza miała miejsce prawie 8 mln lat temu

Geolog Wout Krijgsman i jego koledzy zbadali skamieniałości, skały osadowe i geologię obszaru wokół Morza Czarnego, leżącego w centrum dawnej lokalizacji Paratetydy. Dzięki zgromadzonym danym oraz modelowaniu poziomu wód w całym regionie, byli w stanie zidentyfikować cztery główne spadki poziomu wody na przestrzeni kilku milionów lat.

Najpoważniejszym spadkiem był ostatni – odnotowany między 7,65 mln a 7,9 mln lat temu, który otrzymał miano Great Khersonian Drying. Poziom wody w Paratetydzie spadł wówczas aż o 250 metrów, co sprawiło, że megajezioro zostało podzielone na mniejsze zbiorniki. Wzrost zasolenia wód w nowo powstałych jeziorach i ich mniejsze rozmiary mogły sprawić, że przestały nadawać się do życia dla większości organizmów żyjących wcześniej w Paratetydzie.

Według obliczeń naukowców w krytycznych suchych okresach megajezioro mogło stracić do 70 procent swojej powierzchni i aż jedną trzecią objętości. Natomiast w szczytowym momencie mogło mieć powierzchnię około 2,8 miliona kilometrów kwadratowych i zawierać ponad 10 razy więcej wody niż wszystkie współczesne jeziora na naszej planecie.

Gdzie podziały się te ogromne ilości wody? Część wyparowała w czasie dramatycznych susz, a skąpe deszcze nie zdołały uzupełnić braków. Ponadto postępujące zmiany w krajobrazie i przesunięcia tektoniczne sprawiły, że pozostałości Paratetydy ostatecznie „spłynęły” do Morza Śródziemnego. Geolodzy szacują, że megajezioro przetrwało na terenach dzisiejszej Europy i Azji około 5 milionów lat.

Wysychające jezioro zmieniło ekosystem kontynentu

Zmiany temperatury, opadów i wysychanie ogromnych obszarów Paratetydy wywołało także zmiany na lądzie w całej Eurazji. Jak ustalili naukowcy, po wielkiej suszy lasy zaczęły zastępować środowiska otwarte, ale zmieniały się też same rodzaje lasów. Inne niedawne badanie pokazuje, w jaki sposób obniżający się poziom wód Paratetydy zamienił linie brzegowe megajeziora w łąki, zapewniając żyzny grunt i tworząc środowisko przyjazne ewolucji zwierząt lądowych.

Zmiany krajobrazu i ekosystemu związane ze zmianami klimatycznymi pozostają dziś bardzo istotnym tematem. Miliony lat po wyschnięciu Paratetydy historia tego jeziora może być dla nas przypomnieniem o zagrożeniach, przed którymi stoimy dzisiaj.

 

Źródło: Scientific Reports.